07 Ocak 2022 tarihli ve 31712 sayılı Resmî Gazete’de Anayasa Mahkemesi’nin (“AYM”) 27.10.2021 tarihli ve 2018/14884 Başvuru Numaralı Kararı (“Karar”) yayımlanmıştır. Karar’da 5651 sayılı İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanun (“5651 sayılı Kanun”)’un Sulh Ceza Hakimlikleri tarafından uygulanmakta olan 9. maddesinde düzenlenen erişimin engellenmesi kurumunun uygulamada yarattığı yapısal sorunlar merkeze alınmış olup AYM İçtüzük’ünün 75. maddesi uyarınca pilot karar usulünün uygulanmasına karar verilmiştir.

AYM’nin pilot karar usulünü benimsemesindeki en önemli amaç ise, benzer başvuruların ihlalle sonuçlanma ihtimali ve bu istikrarlı ihlal durumunun ihlalin kaynağını ortadan kaldırarak yapısal sorunun çözümünün sağlanması olduğu görülmektedir. Topluca karara bağlama usulünü de beraberinde getiren pilot karar uygulamasını içeren Karar’da, internet haber sitelerinde yer alan toplam 129 habere ilişkin erişimin engellenmesi kararı başvuru konusu olmuştur.

AYM, 5651 sayılı Kanun’un 9. maddesi uyarınca Sulh Ceza Hakimlikleri tarafından verilen erişimin engellenmesi kararlarında aşağıdaki gerekçelerden ötürü ifade ve basın özgürlükleri ile etkili başvuru haklarının ihlal edilmekte olduğu değerlendirmesi yapmıştır;

  1. Gerekçeli kararlarda başvurucu iddia ve delilerinin dikkate alınmaması,
  2. Verilen erişimin engellemesi kararının çatışan menfaatleri dengelemeye yönelik bir nitelikte olmaması,
  3. Yapılan müdahalenin demokratik toplum düzeninin gereklerine uygun olmaması ve
  4. Müdahalenin orantısız olması.

5651 sayılı Kanun’da öngörülen erişimin engellenmesi kurumu tedbir niteliğinde kurgulanmış olup hukukumuzda öngörülen olağan yargılama usullerinden farklılaşmaktadır. Korumakta olduğu temel hukuki norm kişilik hakları olmasına rağmen; koruma altında olan ifade ve basın özgürlüklerine Sulh Ceza Hakimlikleri tarafından yapılan müdahalenin, daha ağır basan yeterli bir toplumsal ihtiyaç baskısına karşılık gelmediği sonucuna sıkça rastlanılmaktadır.

AYM yaptığı değerlendirmede, 5651 sayılı Kanun’un 9. maddesinin, kişilik haklarına yapılan saldırılara karşı internet içeriğinin sınırlandırılmasına yönelik kademeli bir müdahale yöntemi sunmak yerine saldırının niteliğinden bağımsız olarak her türlü saldırının önlenmesi adına erişimin engellenmesi kararının tek araç olarak kullanılmasına yol açtığı ve bu durumun yapısal bir sorun oluşturduğu kanaatine varmıştır.

AYM, pilot kararında Sulh Ceza Hakimliklerinin vermekte oldukları ihlal niteliğindeki erişim engelleme kararlarının, 5651 sayılı Kanun’un 9. maddesi kapsamında sistematik bir sorundan kaynaklandığına, AYM’nin istikrarlı içtihatlarına rağmen Sulh Ceza Hakimliklerinin keyfi ve orantısız uygulamalara devam ettiğine değinmiştir.

AYM ayrıca bu sistematik sorunun çözümünün her halükârda yasama organında olduğunu belirtmişse de birtakım önerilerde de bulunmuştur. Bu önerilerden dikkat çekici olanlara aşağıda yer vermekteyiz:

  • 9. maddenin daha öngörülebilir hale getirilmesi,
  • Uygulamanın dar yorumlanması ve acil toplumsal ihtiyaç halinde başvurulan bir araç olması,
  • 9. maddenin, 5651 sayılı Kanun’un amaç ve kapsamı ile uyumlu hale getirilmesi,
  • Erişim engellenmesi kararının bir müdahale niteliğinde olduğundan ilgili davranış yahut olgunun bu karara konu olması için belirli ölçütler ve/ey eşikler belirlenmesi,
  • İfade özgürlüğünün kısıtlanmasına sebebiyet verecek keyfi uygulamalardan kaçınacak ve usulü güvenceleri içerecek şekilde Madde 9’da öngörülen erişimin engellenmesi kurumunun hukuki niteliğinin revize edilmesi ve
  • Kararın doğrudan internete erişimi de kısıtlayıcı etkisi olduğundan ulaşılmak istenen meşru amaç ile kullanılacak araç arasında denge sağlamak ve alternatif araçların değerlendirilmesi.

İfade ve basın özgürlüğünün demokratik toplumlardaki önemini doğrudan ilgilendiren Karar’da, AYM hem yasa koyucunun internet ortamında yer alan yasa dışı içerikle mücadele uyarınca önlem alması gerektiğine hem de bu önlemlerin keyfiyete ve orantısız bir müdahaleye sebebiyet vermemesi gerektiğine değinmiştir. Değerlendirmeye konu işbu pilot Karar uyarınca; 5651 sayılı Kanun’un 9. maddesindeki erişimin engellenmesi kurumunun yapısal bir sorun teşkil ettiği, uygulamada verilen kararların yarışan menfaatleri dengelenmekten çok uzak olduğu vurgulanmıştır.

Pilot Karar uygulaması gereği aynı konuda yapılan ve karadan sonra yapılacak başvuruların incelenmesine Karar yayım tarihi itibari ile 1 yıl süre ile erteleme kararı verilmiş olup tespit edilen yapısal sorununu çözümü için Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne bildirim yapılması karara bağlanmıştır. AYM tarafından verilen Karar, uygulamacıların Sulh Ceza Hakimliklerinde sıkça karşılaştığı bu sorunun çözüme ulaşması adına olumlu bir adım olarak değerlendirilmektedir. Bu aşamada, yasamanın yapacağı düzenleme ile demokratik toplumun temel gereksinimi olan ifade ve basın özgürlüğünün istikrarlı bir keyfiyet ile sekteye uğratılması da engellenmiş olacaktır.